Ο Κούλες, το φρούριο-σύμβολο του Ηρακλείου, μετά από ένα διάστημα 5 ετών ανοίγει και πάλι τις πύλες του για το κοινό. Την ερχόμενη Πέμπτη 18 Αυγούστου το ενετικό φρούριο Rocca a Mare θα υποδεχτεί ντόπιους και ξένους επισκέπτες με μια συναυλία υπό το φως της αυγουστιάτικης πανσελήνου.
Τα επίσημα εγκαίνια του μνημείου θα πραγματοποιηθούν την Παρασκευή 16 Σεπτεμβρίου, ωστόσο στο ενδιάμεσο διάστημα το φρούριο θα είναι προσβάσιμο για το κοινό από τις 8 το πρωί έως τις 3 το μεσημέρι με ελεύθερη είσοδο. Μετά τις 16 Σεπτεμβρίου το μνημείο θα είναι επισκέψιμο με το προβλεπόμενο εισιτήριο.
Υπενθυμίζεται πως το φρούριο παρέμεινε κλειστό από τα τέλη του 2010 λόγω εργασιών για την αποκατάσταση και την ανάδειξή του. Ανάμεσα στα άλλα ενδιαφέροντα που θα μπορούν να απολαύσουν οι επισκέπτες του Κούλε θα είναι η δυνατότητα να θαυμάσουν για πρώτη φορά τα ναυάγια που ανελκύστηκαν κατά την υποβρύχια έρευνα που διεξήγαγε το 1976 ο θρυλικός Γάλλος πλοίαρχος Ζακ Ιβ Κουστώ και το τότε υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών. Και αυτή η δυνατότητα μόνο αμελητέα δεν είναι.
Ντόπιοι και ξένοι επισκέπτες αυτής της πόλης, μόνιμοι κάτοικοι αλλά και περαστικοί τουρίστες κρουαζιερόπλοιων, θα έχουν τη μοναδική ευκαιρία και χαρά να απολαύσουν τα ευρήματα από τρία φορτία αρχαίων ναυαγίων από την Ντία, που ανελκύστηκαν τότε, καθώς και την παρουσίαση του ναυαγίου του γαλλικού πλοίου "La Therese" που βυθίστηκε το 1669 κατά τον Κρητικό Πόλεμο, το οποίο είχε υποδείξει στην ερευνητική ομάδα ντόπιος δύτης, όπως αποκαλύπτει αποκλειστικά στο neakriti.gr o υπεύθυνος του Γραφείου της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων στην Κρήτη κ. Θεοτόκης Θεοδούλου.
Σύμφωνα με τον κ. Θεοδούλου, από το 2010 δημιουργήθηκε στο Ηράκλειο το Γραφείο Εναλίων Αρχαιοτήτων Κρήτης, το οποίο προβλεπόταν στον Οργανισμό του υπουργείου Πολιτισμού. Πρόκειται για το πρώτο γραφείο εκτός Αθηνών και μοναδικό μέχρι σήμερα, το οποίο λειτούργησε ως μια πρώτη προσπάθεια αποκέντρωσης αυτής της τόσο σημαντικής Εφορίας που διαχειρίζεται την υποβρύχια πολιτιστική κληρονομιά της χώρας. Στο διάστημα αυτής της πενταετίας και παρά τις δυσχέρειες λειτουργίας λόγω της αρνητικής συγκυρίας (π.χ. ανεπαρκής στελέχωση, έλλειψη εξοπλισμού, κ.λπ.), έχει καταφέρει να πραγματοποιήσει σημαντικές έρευνες και ανακαλύψεις.
Το έργο της Εφορίας
Η προσπάθεια επικεντρώθηκε αρχικά στη δημιουργία ψηφιακού χάρτη, στον οποίο εισάγονται τα παράκτια και ενάλια ευρήματα που προκύπτουν είτε από τη βιβλιογραφία, είτε από τις αυτοψίες που πραγματοποιούνται ή αυτές που έγιναν στο παρελθόν, είτε ως αποτέλεσμα μικρής ή μεγάλης κλίμακας ενάλιων αρχαιολογικών ερευνών. Από τη συνεχιζόμενη δράση προστίθενται συνεχώς νέες θέσεις και πληροφορίες σε όλη την περίμετρο της Κρήτης. Καθώς το πλαίσιο της αρμοδιότητας της Εφορίας Εναλίων είναι οι αδειοδοτήσεις στον αιγιαλό και την παραλία, από τις αυτοψίες που πραγματοποιούνται για τις άδειες εντοπίζονται αρκετές νέες θέσεις με αρχαία, τα οποία καταγράφονται, τεκμηριώνονται και εισάγονται στον ψηφιακό χάρτη.
Σε αυτό το πλαίσιο συστηματικότερης αρχαιολογικής έρευνας διενεργούνται επίσης υποβρύχιες επισκοπήσεις σε ευρύτερες θαλάσσιες περιοχές. Η πρώτη τέτοια έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2011, χρησιμοποιώντας υψηλής τεχνολογίας εξοπλισμό, στον κόλπο του Ηρακλείου. Η δράση αυτή πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το αμερικάνικο Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο Woods Hole και υποστηρίχτηκε από το ΕΛΚΕΘΕ. Χρησιμοποιήθηκαν ηχοβολιστικά πλευρικής σάρωσης, τομογράφοι υποδομής πυθμένα, μέθοδοι δημιουργίας φωτομωσαϊκών ναυαγίων κ.ο.κ. Κατά τη διάρκεια της έρευνας εντοπίστηκαν πολλές θέσεις που είχαν χρησιμοποιηθεί ως αγκυροβόλια στον ευρύτερο κόλπο του Ηρακλείου και στην Ντία. Ερευνώντας την Ντία εντόπισαν ένα από τα τέσσερα ναυάγια που είχε εντοπίσει και ο Κουστό το 1976 και επιπλέον τέσσερα άγνωστα αρχαία ναυάγια και δύο σύγχρονα.
Μία ακόμα εκτεταμένη υποβρύχια έρευνα έγινε το 2013 στη δυτική Κρήτη, στον κόλπο της Κισσάμου και στις δύο χερσονήσους που τον περικλείουν, και πάλι σε συνεργασία με το Woods Hole. Εκεί εντοπίστηκαν πέντε αρχαία ναυάγια και θέσεις αγκυροβολίας, που είχαν χρησιμοποιηθεί ως προσωρινά ή πιο μόνιμα καταφύγια στους δύσκολους καιρούς της περιοχής.
Το 2014 ξεκίνησε μια ακόμα συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ. Η πρώτη θέση στην οποία εργάστηκαν από κοινού οι δύο φορείς ήταν οι Άγιοι Θεόδωροι (Αρίνα), όπου υπάρχει μινωική θέση που φαίνεται να λειτούργησε ως ένα από τα λιμάνια της Μινωικής Εποχής. Πέραν των δομικών λειψάνων που είναι ορατά στην ακτή, εντοπίστηκαν βυθισμένα μινωικά κτηριακά κατάλοιπα, που παραπέμπουν σε μεγάλης κλίμακας κτηριακό συγκρότημα. Το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών εφάρμοσε μεθόδους ηλεκτρικής τομογραφίας και σεισμικές μεθόδους για τον εντοπισμό βυθισμένων ή θαμμένων στον πυθμένα κτηρίων, καθώς και μεθόδους αεροφωτογράφισης για την τεκμηρίωσή τους.
Η έρευνα στην Ελούντα (αρχαίος Ολούς)
Αφού ολοκληρώθηκε με επιτυχία αυτή η πρώτη προσέγγιση, οι δύο φορείς συνέχισαν το 2015 στην περιοχή του Ίστρου στο Καλό Χωριό Λασιθίου και έπειτα επικεντρώθηκαν στην Ελούντα. Εκεί εφαρμόστηκε επιπλέον η μαγνητική διασκόπηση του χώρου της ακτής, ενώ έγινε πειραματισμός με νέες μεθόδους και στη θάλασσα. Ο αρχαίος Ολούς είναι γνωστός κυρίως επιγραφικά, καθώς λόγω της φύσης τους χώρου η αρχαιολογική έρευνα είναι μέχρι στιγμής περιορισμένης κλίμακας. Είναι όμως φανερό ότι πρόκειται για μια ιδιαίτερα σημαντική πόλη της βόρειας ακτής της Κρήτης. Στη διάρκεια της έρευνας οι επιστήμονες των δύο φορέων εντόπισαν κατάλοιπα από δημόσια κτήρια, εκκλησίες, πύργους, τείχη, οικίες, δρόμους κ.τ.λ., που τεκμηριώνουν για πρώτη φορά τη σημασία του Ολούντος και μας δίνουν μια πρώτη ιδέα της πολεοδομικής της οργάνωσης.
Το μέλλον
Στα σχέδια της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων είναι να συνεχίσουν και μελλοντικά το σπουδαίο ερευνητικό έργο που γίνεται στον υποθαλάσσιο χώρο γύρω από το νησί μας. «Ευελπιστούμε να συνεχίσουμε. Έχουμε προτείνει να μπει η Ελούντα σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα για μελέτη, αποτύπωση και ανάδειξη με την υποστήριξη του Δήμου του Αγίου Νικολάου. Εντωμεταξύ, αρκετές άλλες θέσεις παρουσιάζουν ανάλογο ενδιαφέρον. Ευχόμαστε να μπορέσουμε να συνεχίσουμε και στα επόμενα χρόνια, και να εξασφαλίζουμε την ενεργή υποστήριξη της Πολιτείας, των φορέων αλλά κυρίως της κοινωνίας, που είναι τελικά ο σημαντικότερος θεματοφύλακας της πολιτιστικής κληρονομιάς», αναφέρει ο κ. Θεοδούλου.
Καταλήγοντας, επισημαίνει ότι «προσπαθούμε να αντεπεξερχόμαστε στα αιτήματα των πολιτών και των φορέων και παράλληλα να ενημερώνουμε τον κόσμο ώστε να γίνει γνωστή η υποβρύχια και ενάλια πολιτιστική κληρονομιά του τόπου. Σε αυτό το πλαίσιο εντάχθηκε και η παρουσίαση των ευρημάτων της έρευνας του Κουστό-ΥΠ.ΠΕ., του 1976, στο φρούριο του Κούλε, ώστε να κοινωνικοποιείται η πληροφορία για την τόσο σημαντική και ιδιαίτερη ενάλια πολιτιστική κληρονομιά του νησιού».
ΟΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΟΥ ΚΟΥΣΤΩ
Το θρυλικό ναυάγιο της "Τερέζας"
Στο τέλος του 1975 προσκλήθηκε στην Ελλάδα ο θρυλικός Γάλλος ερευνητής Jacques-Yves Cousteau, ώστε να τη συμπεριλάβει στα καθηλωτικά ντοκιμαντέρ του. Οι πλούσιοι βυθοί του Αιγαίου έγιναν αντικείμενο της έρευνάς του. Έλληνες αρχαιολόγοι εκπαιδεύτηκαν, τότε, επιβλέποντας και διευθύνοντας τις εργασίες που γίνονταν σε ναυάγια και βυθισμένες αρχαιολογικές θέσεις. Η Κρήτη, ναυτικό σταυροδρόμι από τα βάθη της προϊστορίας, αποτέλεσε πεδίο ιδιαίτερης εξερεύνησης.
Το "Καλυψώ" επισκέφτηκε χώρους γύρω από την Κρήτη, αλλά επικέντρωσε τις προσπάθειές του κυρίως στην Ντία. Στους όρμους της Γάλλοι και Έλληνες ερευνητές εντόπισαν κατάλοιπα τεσσάρων τουλάχιστον ναυαγίων. Παράλληλα, τα μεμονωμένα ευρήματα και η υποβρύχια ανασκαφή που πραγματοποίησε ο Κρητικός αρχαιολόγος Χαράλαμπος Κριτζάς έδειξαν ότι οι κόλποι αποτέλεσαν τα ασφαλή αγκυροβόλια του Ηρακλείου από τα Μινωικά Χρόνια μέχρι το τέλος της ιστιοφόρου ναυτιλίας.
Ο γνωστός ντόπιος δύτης Μανώλης Βουτσαλάς έδειξε ακόμα στην ομάδα τα λείψανα ενός ναυαγίου στ' ανοικτά του Ηρακλείου. Ήταν το ναυάγιο του "La Therese", της υποναυαρχίδας του Λουδοβίκου XIV, που είχε προστρέξει σε βοήθεια των Ενετών το 1669. Το πλοίο βυθίστηκε από έκρηξη στην πυριτιδαποθήκη του, τερματίζοντας τον Κρητικό Πόλεμο με την αποχώρηση των Γάλλων, και προδιαγράφοντας την οριστική πτώση του Χάνδακα στους Οθωμανούς.
Τα φορτία που ανελκύστηκαν παραδόθηκαν τότε στο Μουσείο Ηρακλείου για φύλαξη στο βενετσιάνικο Φρούριο της Θάλασσας, το γνωστό μας Κούλε. Έκτοτε, τα αντικείμενα αυτά έμειναν καλά φυλαγμένα στις γεμάτες ιστορία στοές του. Με τις συντονισμένες προσπάθειες της ΕΕΑ και της ΕΦΑ Ηρακλείου τα περισσότερα από τα ευρήματα αυτά θα είναι δυνατόν να τα δει κανείς στις επιβλητικές αίθουσες του φρουρίου. Εποπτικό υλικό από την έρευνα του 1976, μαζί με νέο από έρευνα που πραγματοποιήθηκε στους ίδιους χώρου το 2011, πληροφορεί τους επισκέπτες για την ιστορία τους.
Ρεπορτάζ: Μαρία Αγαπάκη
